ادامه تبعیض و محرومیت از شاه‌پسند قدیم تا اسلامشهر جدید
گزارش الفبا از نبود برنامه جامع برای منطقه اسلامشهر همدان
به گزارش الفبا حاشیه‌نشینی یکی از پدیده‌های اجتماعی است که به سبب توسعه کلانشهرها به وجود می‌آید. به لحاظ اجتماعی این مناطق خصلت‌هایی چون مهاجرنشینی، تراكم جمعیتی بالا و گستردگی آسیب‌های اجتماعی دارند. فقر و سطح درآمدی پائین، اشتغال در فعالیت‌های غیررسمی مشخصه اقتصادی این مناطق و ساكنان این محلات را تشكیل می‌دهد.
همدان از سال‌های دور به عنوان یکی از مهاجرفرست‌ترین شهرها بوده است که به عقیده کارشناسان دلایل این مسأله را می‌توان نسبت بالای جمعیت روستایی، ظرفیت پایین این استان برای ایجاد اشتغال و حفظ سرمایه‌های آن دانست. از طرفی میزان مهاجرت‌های روستا به شهر نیز در این استان آمار بالایی دارد.
الفبا در این گزارش سعی دارد به یکی از ابعاد مربوط به منطقه محروم و حاشیه‌نشین همدان یعنی اسلامشهر یا شاه‌پسند بپردازد که همواره در طول این سال‌ها در مطالبات رسانه‌ای مغفول مانده است.
اسلامشهر یا شاه‌پسند کجاست؟
اسلامشهر یا شاه‌پسند (شاپسند) از جمله مناطق حاشیه‌نشین و محروم در منطقه 4 شهرداری همدان است. از نظر جغرافیایی این منطقه از ادامه کوی حصار امام خمینی(حصار امام) شروع و به بلوار آیت الله نجفی ختم می‌شود.
اسلامشهر یک خیابان اصلی به نام خیابان اسلامشهر دارد و تمامی محلات و کوچه‌های این منطقه به این خیابان ختم می‌شود. کوچه‌ها به اسم «عقیل» نام‌گذاری و از عقیل 1 شروع و تا عقیل 55 ادامه دارد.
در مورد جمعیت این منطقه الفبا در جستجو در منابع اینترنتی نتوانست به آمار قابل استنادی دست پیدا کند اما پیشتر شهردار وقت منطقه 4 همدان در خرداد 1394 اعلام کرده بود «سه منطقه کوی کوثر و حصار امام و اسلامشهر دارای جمعیت ۶۶ هزار نفری بوده که تراکم بافت مسکونی در این مناطق بالا است.» [خبرگزاری مهر] بصورت کلی منطقه اسلامشهر را می‌توان از مناطق پرجمعیت و پرتراکم در شهر همدان دانست.
منطقه‌ای با شدت محرومیت بالا
آیت الله شعبانی، نماینده ولی فقیه و امام جمعه همدان در بازدیدی که شهریور 1398 داشت، شدت محرومیت در این منطقه را «زیاد» می‌داند و تاکید می‌کند رفع محرومیت در آن نیازمند اقدامات بسیار در عرصه‌های مختلف است. [خبرگزاری تسنیم]
بررسی دقیق میزان محرومیت این منطقه نیازمند دسترسی به شاخص‌های اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و فرهنگی است که امکان مقایسه با سایر مناطق همدان و استانداردها را داشته باشد اما همچنان دسترسی به این شاخص‌ها و آمارها با جستجو در اینترنت و با تکیه بر اطلاعات عمومی امکان‌پذیر نیست.
گفتنی است همواره عدم شفافیت و جلوگیری از انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات عمومی توسط نهادها و مسئولین در رده‌های مختلف، از تکنیک‌های مدیریتی خوانده می‌شود که بدون صرف هزینه اضافی از هرگونه مطالبه‌گری رسانه‌ها و گروه‌های اجتماعی و دانشجویی جلوگیری می‌کند. انتشار داده و اطلاعات، زیر بنا و گام اول هر مطالبه‌گری تخصصی خوانده می‌شود که باعث حساسیت افکار عمومی با توجه به ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی (از جمله اینستاگرام و تلگرام در ایران) می‌شود.
بصورت کلی با بررسی میدانی از کوچه‌ها و محلات اسلامشهر می‌توان به نمای کلی از میزان محرومیت در این منطقه دست پیدا کرد. عمده‌ترین مشکلات موجود در این منطقه را با توجه به بازدید میدانی می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
| بخشی از مشکلات موجود در اسلامشهر همدان با بازدید میدانی |
| تراکم جمعیتی بالا |
| کمبود خدمات اولیه زیربنایی و افزایش ساخت و سازهای غیراصولی و غیر ایمن |
| تنگی و نامناسب بودن خیابان اصلی و سایر کوچه‌ها |
| افزایش بیکاری و دسترسی راحت به مواد مخدر |
| عدم وجود فضا و زیرساخت‌های مناسب برای کودکان، نوجوانان و زنان |
| افزایش ناامنی و تهدید سلامت روانی و جسمی بخصوص برای زنان و کودکان |
نبود برنامه و شفافیت، چالش جدی مدیریتی
فارغ از اینکه بخواهیم به علت شکل‌گیری و محرومیت اسلامشهر (دلایل مختلف سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی) بپردازیم، سوال اصلی اینجاست که چرا همواره این منطقه در اولویت اصلی برنامه‌ریزی شهری نیست. مقایسه وضعیت فعلی با سال‌های گذشته علی‌رغم پیشرفت‌های صورت گرفته از جمله آسفالت معابر، احداث فضای سبز و چمن مصنوعی جدید، بهبود خدمات زیربنایی، پوشاندن فاضلاب، سنگ فرش کردن بخشی از پیاده رو و… نشان می‌دهد آنچه در نگاه اول دیده می‌شود، محرومیت و عدم پیشرفت چشمگیر در این مناطق است.
دلایل مختلف اجتماعی، سیاسی و اقتصادی برای این موضوع قابل ذکر است که الفبا در آینده در سلسله مصاحبه‌ها و گزارشات خبری به آن خواهد پرداخت. آنچه در این گزارش به آن اشاره می‌شود، حوزه مدیریت و سیاستگذاری است که باید آن را به 3 بخش کلان، میانی و خرد تقسیم‌بندی کرد. بخش کلان عمدتا مرتبط با سیاست‌های کلی قوای سه گانه، دستگاه‌های اجرایی و نظام بودجهای است اما بخش‌‌های مدیریتی میانی و خرد در داخل استان و مدیریت شهری مرتبط می‌شود که می‌تواند مهمترین مخاطب برای مطالبه‌گری رسانه‌ها و گروه‌های محلی، اجتماعی و دانشجویی باشد.
| مشکلات مدیریتی (سطح میانی و خرد) مرتبط با منطقه اسلامشهر |
| عدم وجود برنامه کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلند مدت در روند برنامه‌ریزی و سیاستگذاری این منطقه |
| عدم شفافیت اطلاعات و آمار مربوط به شاخص‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و آموزشی |
| عدم شفافیت اطلاعات بودجهای (درآمد و هزینه) مرتبط با شهرداری همدان |
| عدم شفافیت نقشه جرم شهری مرتبط با این منطقه |
در نگاه اول مشکلات مدیریتی سطح میانی و خرد مرتبط با منطقه اسلامشهر را در عدم وجود برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت مبتنی بر شناخت مسئله دانست. به عنوان مثال اگر ساخت و سازهای غیر اصولی در این منطقه به عنوان یک مسئله و چالش شناخته می‌شود، علت‌یابی آن چیست و مبتنی بر ظرفیت‌های محلی، ویژگی‌های جغرافیایی و اجتماعی و اقتصادی چه برنامه کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت برنامه‌ریزی شده و نقش هر کدام از دستگاه‌ها برای این موضوع چیست. این مدل برای سایر چالش‌ها و مشکلات این منطقه و حتی سایر مناطق قابل پیگیری می‌باشد.
به طور کلی وجود برنامه و قابلیت دسترسی آن برای عموم مردم، یکی از جدی‌ترین معیارها برای ارزیابی مربوط به مدیریت و سیاستگذاری در این منطقه است. وجود برنامه نشان خواهد داد که دستگاه‌های متولی چقدر در شناخت مسئله موفق بوده‌اند، اولویت‌بندی چالش‌ها چگونه بوده است، جهت‌گیری کلی مدیریتی به چه سمتی است و نقشه راه پیشرفت اسلامشهر چگونه ترسیم شده است.