موافقان و مخالفان شفافیت اموال اعضای شورای شهر همدان چه می‌گویند؟
به گزارش الفبا، شفافیت اموال و دارایی مقامات و مسئولین در ساختار حکومتی جمهوری اسلامی ایران همواره از مطالبات فعالین دانشجویی و رسانه‌های مختلف بخصوص شبکه‌های اجتماعی بوده است. انتشار و افشاگری‌های مختلف از فعالیت‌های اقتصادی منسوبین به مقامات که از آنان با عنوان «آقازاده‌ها» و «ژن خوب» یاد می‌شود، همواره از جدی‌ترین سوژه‌ها برای داغ شدن مطالبه شفافیت اموال و دارایی مقامات و مسئولین بوده است. در کنار این مطالبات، برخی فعالین نزدیک به مقامات نیز تأکید دارند اکثریت مسئولین و خانواده‌های آنان در سلامت اقتصادی هستند و عدم شفافیت اموال و دارایی باعث افزایش بدبینی و سوءظن افکار عمومی به این مقامات شده و عملاً به ضرر مسئولین و خانواده‌های آنان است.
مطالبه شفافیت اموال مسئولین در همدان
مطالبه گری شفافیت همواره در بین فعالین دانشجویی از اولویت‌های اصلی بعد از سال 1394 قرار دارد. اولین حرکت جدی در آستانه انتخابات مجلس دهم و با پویش «شفافیت داوطلبانه» نامزدهای نمایندگی مجلس شکل گرفت. این حرکت بعدها با عناوین مختلف در حوزه‌های مختلف ادامه پیدا کرد. پیگیری شفافیت از شورای شهر همدان در دوره چهارم شورا با مطالبات “دفتر مطالبه عدالت جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا” آغاز شد (1) و با پویش شفافیت داوطلبانه و پیگیری سایر تشکل‌های دانشجویی در دوره پنجم ادامه پیدا کرد.
شفافیت اموال اعضای شورای شهر، مطالبه جدید تشکل‌های دانشجویی
در دوره پنجم شورای شهر همدان، خبرگزاری ایسنا با راه‌اندازی پویش رسانه‌ای «شفافیت داوطلبانه» خواستار شفافیت داوطلبانه اموال و دارایی‌های اعضا شورای شهر شد که در نهایت از بین 11 عضو شورا، تنها رضوان سلماسی، اکبر کاوسی امید و حمید بادامی‌نجات به این پویش پیوستند و تمام اموال و دارایی خود را شفاف سازی کردند. (2) در دوره جدید، این مطالبات توسط تشکل‌های دانشجویی از جمله قرارگاه شهید همدانی بسیج دانشجویی استان همدان و جامعه اسلامی دانشجویان دانشگاه بوعلی سینا مطرح شده است که علی‌رغم شعارها و وعده‌های شفافیت در ایام تبلیغات انتخاباتی، تنها 3 عضو شورا به این پویش پیوستند و سایر اعضا در این باره سکوت کرده‌اند. آنچه در ادامه می‌خوانید استدلال‌های مختلف موافقین و مخالفین شفافیت اموال اعضای شورای شهر است که در جدول مختلف دسته‌بندی شده است و با توجه به استدلال‌ها، انتظار می‌رود همچنان این مطالبه توسط فعالین دانشجویی ادامه داشته باشد.
مخالفان شفافیت چه می‌گویند؟
نقض حریم خصوصی مسئولین است
از مهم‌ترین استدلال‌ها در بیان مخالفت با شفافیت اموال مسئولین، نقض حریم خصوصی زندگی مسئولین از جمله اعضای شورای شهر همدان است. در این موضوع همواره تاکید می‌شود که اموال و دارایی اعضای شورای شهر مانند سایر شهروندان در قلمرو اطلاعات شخصی و حریم خصوصی افراد قرار دارد و انتشار عمومی آن نقض حریم خصوصی محسوب می‌شود.
برای نمونه محمود مسگریان، رئیس شورای شهر همدان 24 مرداد 1400 در مصاحبهای با پایگاه خبری همدان آنلاین با اشاره به درخواست جمعی از دانشجویان برای شفافیت تاکید می‌کند: «برخی از گروه‌های دانشجویی درخواست شفاف‌سازی در اموال زندگی اعضای شورا داشتند که این موضوع کاملا شخصی است.» (3)
شفافیت اموال، الزام قانونی ندارد
استدلال دیگر مخالفان شفافیت اموال و دارایی مسئولین، عدم الزام قانونی این موضوع است. طبق این استدلال، هیچ قانونی در ایران وجود ندارد که مسئولین در رده‌های مختلف را ملزم به شفاف سازی اموال و دارایی خود برای عموم مردم کند.
- اصل 142 قانون اساسی: طبق اصل 142 قانون اساسی، صرفا “دارایی‌های رهبر، رئیس‌جمهور، معاونان رئیس‌جمهور و وزار به همراه همسر و فرزندانشان توسط رئیس قوه قضاییه قبل و بعد از مسئولیت رسیدگی می‌شود تا بر خلاف افزایش پیدا نکرده باشد.” در این اصل اشاره‌ای به شفافیت و انتشار عمومی نشده است و دایره شمول آن صرفا مسئولین رده بالای کشور است.
- قانون رسیدگی به دارایی مقامات و مسئولان: این قانون که مصوب سال 1394 است تمامی مسئولین و مقامات در سطوح مختلف (از نمایندگان مجلس گرفته تا استانداران و اعضای شورای شهر) را مکلف به اعلام صورت اموال و دارایی خود و خانواده قبل و بعد از انجام هر مسئولیت به قوه قضاییه کرده است. طبق این قانون، همچنان هیچ الزامی برای شفافیت و اعلام عمومی اموال وجود ندارد. (4)
برای نمونه محمود مسگریان، رئیس شوری شهر همدان 29 تیر 1400 در مصاحبهای با خبرگزاری ایسنا درباره شفافیت اموال اعضای شورای شهر تاکید دارد که: «شفاف‌سازی اموال دو جنبه دارد یک جنبه قانونی است و بر اساس آن هر مرجع قانونی مانند دادگستری درخواست شفاف‌سازی اموال فردی را داشته باشد باید انجام شود و جنبه دیگر سلیقه‌ای است و توسط برخی از افراد مطرح می‌شود که در این صورت شخص تصمیم می‌گیرد شفاف‌سازی انجام شود یا خیر؟» (5)
موافقان شفافیت چه می‌گویند؟
شفافیت اموال مسئولین، حریم خصوصی نیست
موافقان شفافیت استدلال می‌کنند که شفافیت در مورد مسائل مرتبط با عموم مصداق پیدا می‌کند؛ هر چیزی که عمومی تلقی می‌شود. یعنی یا متعلق به عموم است، یا با عموم مردم ارتباط دارد و یا اینکه بر زندگی عموم مردم اثر میگذارد. در خصوص شفافیت اموال و دارایی‌های مسئولین، شاید این‌گونه به نظر برسد که مسئولین هم مثل بقیه مردم هستند، آن‌ها هم مثل عموم مردم حساب بانکی، سهام، ملک و… دارند، سرمایه‌گذاری می‌کنند، وام می‌گیرند و ملک خرید و فروش می‌کنند. اما از آنجا که زندگی و عملکرد مسئولین با مردم ارتباط پیدا می‌کند و ایشان از جانب مردم مسئولیت انجام امور را به عهده دارند و از بیت‌المال (منابع عمومی) خرج می‌کنند و حقوقشان را نیز از همین محل دریافت می‌کنند، لذا با مردم عادی تفاوت دارند و مردم حق دارند از طرق مختلف بر آن‌ها نظارت نمایند.
استناد به روایات دینی
موافقان شفافیت تاکید دارند که موضوع شفافیت اموال و دارائی‌های مسئولین، در سیره ائمه اطهار علیهم السلام در زمان‌های مختلف دیده شده است. به عنوان مثال، امیرالمومنین علی (ع) خطاب به مردم می‌فرمایند: «من – به عنوان خلیفه – وارد سرزمین شما شدم؛ با همین جل و پوست، تخت و شتر، همین. اگر روزی که از اینجا می‌روم دیدید چیزی بیشتر دارم بدانید که من به یقین خائنم.» (6)
شفافیت اموال، در بیشتر کشورها اجرایی می‌شود
بانک جهانی در سال ۲۰۱۰ وضعیت قوانین حوزه‌ی شفافیت اموال و دارایی مربوط به مقامات ۱۷۱ کشور در دنیا را مورد بررسی قرار داده است.
مطابق با این سند، از ۱۷۱ کشور بررسی‌شده، ۱۳۳ کشور وضعیت مثبت دارند که نشان می‌دهد ۷۸ درصد از کشورها قوانینی در حوزه‌ی شفافیت اموال و دارایی مقامات دارند که در حال اجرا می‌باشد. جمهوری اسلامی ایران در این بررسی در زمره کشور‌هایی قرار گرفته که در حوزه‌ی شفافیت اموال و دارایی مسئولان وضعیت مطلوبی ندارد. (7)
استفاده از پویش شفافیت داوطلبانه
از جمله موضوعاتی که در حوزه شفافیت در سایر کشورها در طول سالیان گذشته مطرح بوده است، استفاده از ظرفیت شفافیت داوطلبانه در موضوعاتی که الزام قانونی برای آن وجود ندارد، می‌باشد. نمونه‌های مختلف و موفق در کشورهای اروپایی و آمریکایی از جمله مصداق‌های این موضوع است. بخشی از استدلال موافقین شفافیت برای این موضوع است که در صورت نبود قوانین الزام‌آور برای شفافیت، می‌توان از ظرفیت شفافیت داوطلبانه استفاده کرد.
تصویری از سایت شفافیت قانونگذارن، برای شفافیت نمایندگان مردمی پارلمان مکزیک (8)
نتیجه‌گیری
به نظر می‌رسد هر دو گروه برای موافقت و مخالفت با این شفافیت، دارای استدلال‌های قابل استناد هستند و گزاره‌های مختلف را برای نظر خود دارند و این چالش در سطوح مختلف ادامه خواهد یافت. آنچه در جدول زیر آمده است خلاصه استدلال‌های طرف‌های موافق و مخالف شفافیت اموال و دارایی اعضای شورای شهر همدان است.
| استدلال موافقان شفافیت | استدلال مخالفان شفافیت |
| نقض حریم خصوصی مسئولین است | اموال مقامات بخاطر مسئولیت‌شان حریم خصوصی محسوب نمی‌شود و در روایات دینی به آن تاکید شده است |
| الزام و تکلیف قانونی برای شفافیت اموال وجود ندارد | در بیشتر کشورها قانون شفافیت اموال مسئولین اجرایی می‌شود |
منابع و ارجاعات:
- اندیشکده شفافیت برای ایران، «گزارش تحلیلی شفافیت در شورای شهر همدان»، 10 اردیبهشت 1395 [لینک]
- خبرگزاری ایسنا، «رئیس مرکز پژوهش‌های شورای شهر به چالش شفافیت پیوست»، 18 شهریور 1396 [لینک]
- همدان آنلاین، «انتخابات شهردار، شفاف است»، 24 مرداد 1400 [لینک]
- روزنامه رسمی، «متن کامل قانون رسیدگی به دارایی مقامات و مسئولین جمهوری اسلامی ایران»، 10 دی 1394 [لینک]
- خبرگزاری ایسنا، «از آغاز فعالیت غیررسمی شورای ششم شهر همدان تا شفاف‌سازی اموال منتخبان»، 29 تیر 1400 [لینک]
- دخلت بلادکم باشمالی هذه و رحلی و راحلتی ها هی، فان انا خرجت من بلادکم بغیر ما دخلت، فإننی من الخائنین؛ بحارالانوار ج ۴ ص ۳۲۵
- اندیشکده شفافیت برای ایران، «تجربیات بین‌المللی در زمینه شفافیت اموال و دارایی»، 12 بهمن 1398 [لینک]
- اندیشکده شفافیت برای ایران، «نمایندگان مردمی پارلمان مکزیک، شفافیت داوطلبانه اموال و وضعیت مالی»، 22 خرداد 1394 [لینک]